Βραβείο Άμπελ (το Νόμπελ των μαθηματικών)

Το Βραβείο Άμπελ είναι ένα διεθνές βραβείο που απονέμεται από τον Βασιλιά της Νορβηγίας κάθε χρόνο σε έναν ή περισσότερους εξαίρετους μαθηματικούς. Φέρει το όνομα του Νορβηγού μαθηματικού Νιλς Χένρικ Άμπελ (1802–1829). Συχνά περιγράφεται σαν «το Νόμπελ των μαθηματικών» και αποτελεί ένα από τα πιο πολύτιμα βραβεία στον χώρο των μαθηματικών. Συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο ύψους 6 εκατ. Νορβηγικών κορόνων (γύρω στα 740.000 ευρώ).

Η Νορβηγική Ακαδημία των Επιστημών και των Γραμμάτων επιλέγει τον νικητή του βραβείου, έπειτα από επιλογή μιας επιτροπής, αποτελούμενης από 5 διεθνείς μαθηματικούς. Επικεφαλής της επιτροπής είναι ο Ράγκνι Πιένε.

Ιστορία
Η πρώτη απονομή του βραβείου έγινε στα πλαίσια εκδηλώσεων για την συμπλήρωση 100 χρόνων από την γέννηση του Άμπελ το 1902. Το 1899, λίγο πριν το θάνατό του, ο Σόφους Λίε πρότεινε την θεσμοθέτηση ενός βραβείου Άμπελ καθώς είχε μάθει ότι στα σχέδια για τα ετήσια βραβεία του Άλφρεντ Νόμπελ δεν συμπεριλαμβανόταν ένα βραβείο για τις μαθηματικές επιστήμες. Ωστόσο, με την διάλυση της σουηδο-νορβηγικής ένωσης, το 1905, τερματίστηκε η πρώτη απόπειρα για να καθιερωθεί ένα βραβείο Άμπελ.

Τον Αύγουστο του 2001, έπειτα από εκδήλωση ενδιαφέροντος, η νορβηγική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα απονεμόταν το βραβείο από το 2002 και έπειτα, με αφορμή την 200ή επέτειο από την γέννηση του Άμπελ. Στην πραγματικότητα το πρώτο βραβείο απονεμήθηκε το 2003.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια σειρά βιβλίων και κάθε 5 χρόνια εκδίδεται ένας τόμος, με σκοπό την παρουσίαση των βραβευθέντων με βραβείο Άμπελ και των ερευνών τους. Ο πρώτος τόμος καλύπτει τα έτη 2003–2007. Ο δεύτερος τόμος καλύπτει τα έτη 2008–2012.

Βραβευθέντες

Χρονιά	Βραβευθείς	Ίδρυμα	Εθνικότητα	Παραπομπή
2003	Ζαν-Πιερ Σερ	Κολλέγιο της Γαλλίας	Γαλλία	“επειδή διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο στο να λάβουν την σύγχρονη μορφή τους πολλοί τομείς των μαθηματικών, συμπεριλαμβανομένων τηςτοπολογίας, της αλγεβρικής γεωμετρίας και της θεωρίας των αριθμών”
2004	Μάικλ Φ. Ατίγια Ίζαντορ Σίνγκερ	Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασσαχουσέτης (MIT)	Ηνωμένο Βασίλειο  ΗΠΑ	“για την ανακάλυψή τους και την απόδειξη του θεωρήματος δείκτη (Atiyah–Singer index theorem), που συνδέει την τοπολογία, την γεωμετρία και την ανάλυση, και επίσης για τον ρόλο τους στο άνοιγμα νέων γεφυρών ανάμεσα στα μαθηματικά και στη θεωρητική φυσική”
2005	Πίτερ Ντ. Λαξ	Ινστιτούτο Κουράντ (NYU)	Ουγγαρία/  ΗΠΑ	“για τις θεμελιώδεις συνεισφορές του στην θεωρία και στην εφαρμογή των μερικών διαφορικών εξισώσεων και στον υπολογισμό των λύσεών τους”
2006	Λέναρτ Κάρλεσον	Βασιλικό Τεχνολογικό Ινστιτούτο (KTH)	Σουηδία	“για τις συνεισφορές του στην αρμονική ανάλυση και στην θεωρία των δυναμικών συστημάτων”
2007	Σ. Ρ. Σρινιβάσα Βαραντάν	Ινστιτούτο Κουράντ (NYU)	Ινδία /  ΗΠΑ	“για την θεμελιώδη του συνεισφορά στην θεωρία των πιθανοτήτων και ιδιαίτερα για την δημιουργία μιας ενιαίας θεωρίας της μεγάλης διαφοράς (theory of large deviation)”
2008	Τζον Γκ. Τόμσον Ζακ Τιτς	Πανεπιστήμιο της Φλόριντα Κολλέγιο της Γαλλίας	ΗΠΑ Βέλγιο /  Γαλλία	“για τα επιτεύγματά τους στην άλγεβρα και ιδίως στην διαμόρφωση της σύγχρονης θεωρίας των συνόλων”
2009	Μιχαήλ Γκρόμωφ	Institut des Hautes Études Scientifiques (IHÉS) Ινστιτούτο Κουράντ (NYU)	Ρωσία /  Γαλλία	“για τις επαναστατικές του συνεισφορές στο χώρο της γεωμετρίας”
2010	Τζον Τ. Τέιτ	Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν	ΗΠΑ	“για την τεράστια και διαρκή επίδρασή του στην θεωρία των αριθμών”
2011	Τζον Μίλνορ	Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Νέας Υόρκης, Στόνι Μπρουκ	ΗΠΑ	“για τις πρωτοποριακές ανακαλύψεις στην τοπολογία, γεωμετρία και στηνάλγεβρα”
2012	‘Εντρε Σέμερεντι	Πανεπιστήμιο Ράτγκερς (ΗΠΑ), και Ινστιτούτο Ρένυι της Ουγγρικής Ακαδημίας Επιστημών	ΗΠΑ /  Ουγγαρία	“για τις θεμελιώδεις συνεισφορές στα διακριτά μαθηματικά, και αναγνωρίζοντας την βαθιά και διαρκή επίδραση αυτών στην προσθετικήθεωρία των αριθμών και την εργοδική θεωρία»
2013	Πιέρ Ντελίν	Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών (Institute for Advanced Study), Πρίνστον	ΗΠΑ / Βέλγιο	“για τις θεμελιώδεις συνεισφορές στην αλγεβρική γεωμετρία και την μεταμορφωτική επίδρασή τους στην θεωρία των αριθμών, την θεωρία αναπαραστάσεων και σχετικά πεδία”
2014	Γιάκοβ Σινάι	Ινστιτούτο Λαντάου (Μόσχα), Πανεπιστήμιο Πρίνστον	Ρωσία /  ΗΠΑ	“για τις θεμελιώδεις συνεισφορές στα δυναμικά συστήματα, την εργοδική θεωρία και την μαθηματική φυσική”
2015	Τζων Φορμπς Νας Λούις Νίρεμπεργκ	Πανεπιστήμιο Πρίνστον, Ινστιτούτο Κουράντ (NYU)	ΗΠΑ  ΗΠΑ /  Καναδάς	“για τις εντυπωσιακές και σημαίνουσες συνεισφορές στη θεωρία των μη-γραμμικών μερικών διαφορικών εξισώσεων και στις εφαρμογές τους στη γεωμετρική ανάλυση”
2016	Άντριου Γουάιλς	Πανεπιστήμιο Οξφόρδης	Ηνωμένο Βασίλειο	“για την εκπληκτική απόδειξη του τελευταίου θεωρήματος του Φερμά διά μέσου της εικασίας modularity γιά τις ημισταθερές ελλειπτικές καμπύλες, εγκαινιάζοντας μία νέα εποχή στην θεωρία αριθμών”